Soños de arxila

A alfareira gumuz Amäna Shami fai potes coas súas maos no poboado de Bowla Dibas’i, alá nas terras quentes do Nilo Azul, en Metekel, no occidente de Etiopía. Na aldea reproduce a técnica aprendida da súa nai. Paseniñamente comeza a dar vida a uns cacharros que transmiten información a través da súa forma, da súa decoración, do seu tamaño, son signos icónico-visuais nunha comunidade premoderna, analfabeta. As alfareiras gumuz debuxan un círculo na terra e chantan unha lanza para protexer o labor ceramista dos malos espíritos.
A transformación da arxila en cultura material é un proceso ritualizado, máxico. Máis ao S, nos lindeiros con Sudán, na rexión de Gambella, a alfareira komo Fatura Munay desenvolve a súa arte na aldea de Pokong, un sitio no que conviven varias etnias e grupos de refuxiados sudaneses. Ámbalas dúas mulleres manteñen unha tradición que comeza a esvaerse coa chegada masiva do plástico e os trebellos modernos fornecidos pola O.N.U., e as ONG. Malia todo, nestas aldeas os arqueólogos e arqueólogas aínda podemos ver como a cerámica funciona coma un símbolo identitario, como se vencella á cosmovisión, o patrón de racionalidade e a microhistoria dun determinado grupo étnico. Si, estamos a falar de etnicidade. No meu país tamén existiu unha cerámica étnica que soubo combinar a Tradición e a Modernidade, o sistema antigo e a industrialización. Unha cerámica que foi apropiada como referente identitario por tres xeracións de compatriotas. A miña familia comezou a querer esa cerámica na emigración en Cataluña. Sen dúbida, foi a mellor embaixadora deste curruncho atlántico por España e o mundo, sen necesidade de pagar promocións xacobeas multimillonarias ao estilo Julio Iglesias (miña terra mae). Os soños de arxila non teñen prezo. Nos veráns, na aldea, cando casaba un amigo, os colegas facían bote para agasallar ao mozo cunha vaixela desta cerámica máxica. Eran os anos 1970. A pequena tenda-libraría en Monforte de Lemos, rexentada por Manuel María e Saleta, era coma unha pequena fábrica de soños para a xentiña que cría na creatividade deste país noso. Como xa fixera meu pai, nas épocas de mocear non faltaron brincos e pequenos colgantes que amosasen o valor dos amores eternos e non tan eternos. Os pais, namorados, décadas despois daqueles brincos, ollan con morriña a figura dos labregos que voltan á casa despois de traballar nas leiras, el co sacho ao ombro, ela cun cesto, abrazados, aloumiñados. No 80 cumpreanos do avó músico e labrego, as súas bágoas de emoción escoaban pola figura cerámica do tamborileiro. A arxila máxica de Sargadelos forma parte das nosas vidas. As alfareiras Amäna Shami e Fatura Munai son respectadas polo seu pobo, no mal chamado Terceiro Mundo.O noso Primeiro Mundo non pode dicir o mesmo do artífice dos belidos soños de arxila. O noso alfareiro foi vencido polo capital, ese capital ao que increpaba a Bruxa Avaría. Pero o noso artesán mantén incólume iso que Bourdieu definiu con exactitude como capital simbólico. O prestixio e o saber facer dun adolescente que converteu a Praza do Obradoiro no seu primeiro obradoiro, cunha pintada histórica a prol do Estatuto de 1936. A valentía dun home maduro que soubo recoller as pezas esnaquizadas do exilio para compoñer novos cacharros e novos soños, como as alfareiras tradicionais que reaproveitan os anacos de potes vellos como desgraxante dos cacharros novos. A xenerosidade dun garante da memoria que lega á posteridade esa caixa negra da nosa historia recente que é a colección Documentos, de Ediciós do Castro. O vello retranqueiro que, como bo alfareiro, recoñece a lama que enchoupa e asulaga o noso tempo, inzado de falabaratos de feira e políticos dinámicos como os guerreiros de terracota de Xian. Porque todos sabemos que sen Isaac, sen o a alfareiro con nome bíblico, Sargadelos venderá produtos comerciais pero xamais voltará modelar soños de arxila. Un xigante con pés de barro.

Publicado orixinariamente no Galicia Confidencial. Homenaxe a Isaac Díaz Pardo.