30/3/12

Hoxe, herdeiros pola forza


Como os carballos e castiñeiros, o libelo Herdeiros pola forza ten tres partes: cerna, sámago e cortiza. A cerna é unha retranqueira crítica historiográfica dos modelos de xestión do patrimonio cultural que se sucederon desde o século XIX. O sámago é unha denuncia expresa da situación actual, na que unha elite de burócratas, técnicos, académicos e intelectuais marxina as comunidades locais e a cidadanía en xeral na xestión de bens patrimoniais públicos. Finalmente a cortiza é unha alegación esperanzada a prol da participación activa da sociedade civil non só no goce do inmenso referente identitario que é o noso patrimonio cultural, senón tamén no proceso de construción social do coñecemento sobre o noso pasado. Porque parafraseando a Stéphane Hessel: Herdar é preservar, preservar é resistir.

Vémonos hoxe ás 20:30 no Colexio dos Irlandeses de Compostela.

Fotografía de Soledad Felloza. Os autores tras da porta do Colexio dos Irlandeses.

29/3/12

Spanish Eyes


“I'll cross the world for green and gold
But it's those Spanish eyes
That get me home...home again”
(U2)

Cando estudaba Historia en Compostela matriculárame nunha asignatura de título suxerente: “Investigacións recentes en Historia Contemporánea”, impartida polo excelente profesor Xosé Manuel Núñez Seixas. A materia dividíase en dous grandes blocos temáticos, “Emigración e Nacionalismo “. Como traballo de curso decidín abordar o movemento nacionalista irlandés, dende o século XVIII até a a independencia. Na investigación topei con cousas curiosísimas, dende o xurdimento do movemento patriótico irlandés no Ulster da man da minoría irlandesa protestante, até a reacción dos académicos británicos diante da Grande Fame, xustificada coma un natural reaxuste demográfico. Este xenocidio inducido reforzou as teses emancipatorias de O’Connell e consolidou o parnellismo posterior no Parlamento da Súa Maxestade. Tamén din con referencias ao folklore irlandés, como a expresión popular ¡SpanishEyes”, título dunha afamada canción oitenteira de U2. Seica o naufraxio de buques da Armada Invencible nas costas de Irlanda fixo que parte da tripulación chantase raigames na Illa, casando con mulleres gaélicas. A mistura deu lugar a crianzas con ollos mouros, auténticos “latinlovers”.
Así e todo, o meu interés polo tema viña dado pola tremenda influencia que o modelo gaélico tivo no galeguismo político nas décadas de 1920 e 1930, sobre todo da súa vertente máis tradicionalista. Continuas referencias aos irmáns celtas inzan o pensamento político risquián, os artigos de Otero Pedrayo en “El Pueblo Gallego” e “Vida Gallega”, ou múltiples colaboraciónsna Revista Nós. Dende esta óptica, raza, terra e espírito celta xunguían ambas as dúas nacionalidades irmás. Esta irmandade trasatlántica contra o poder opresor alóctono (ingleses e casteláns) consolidárase ao longo do tempo, servindo mesmo Galicia como segundo fogar da nobreza gaélica exilada trala guerra dos nove anos a comezos do século XVII. Este discurso lexitimador veusea baixo coa guerra civil española. Miles de irlandeses católicos presentáronse como voluntarios para loitar a prol da Santa Cruzada contra o comunismo. Pola contra, foron bastantes menos os que se apuntaron nas Brigadas Internacionais.
O noso colega Pedro Maguire documentou no Arquivo Militar de Ávila unha curiosa petición cursada ao Xeneralísimo; unha banda de música irlandesa demandaba a súa inclusión como forza de choque no bando nacional. A petición foi rexeitada alegando que no Glorioso Exército non existían unidades de choque musicais, con gaitas e todo iso, que en todo caso podían acoplarse á Banda da Lexión. Anécdotas aparte, este apoio ao tradicionalismo católico español non lle fixera nada de gracia a Castelao e Suárez Picallo, quen dende Nova Galiza. Boletín quincenal dos escritores antifeixistas asinaran en 1937 un manifesto destinado aos patriotas irlandeses: “Queremos que chegue a vós a queixa doorida dos fillos de Breogán…”. Esta queixa dirixida aos imáns irlandeses baseábase nunha reivindicación do pasado na que se misturaba mito e historia. Mentres os galeguistas de preguerra empregaron o mito de Breogán, o clan O’Sullivan de Munster facía o mesmo a comezos do século XVII utilizando no seu beneficio una filoxenia inventada. Neste caso, estes exilados gaélicos gañaron prebendas e privilexios de Filipe III non só polac onxuntura política (Contrarreforma e loita contra a pérfida Albión) senón tamén por presentárense coma os descendentes dos seguidores de Milesio, os primeiros colonizadores celtas de Irlanda, que emigraran no seu día dende Galicia, conquerindo os seus antigos poboadores, os Tuatha De Danann, isto é, os mouros na versión galega.
O Colexio dos Irlandeses en Compostela, patrocinado pola Coroa española, recorda este vencello trasatlántico e dá luz sobre o proceso colonial. Mentres en Eirin a maioría da nobreza pacta ou se rende ao Poder británico, unha minoría repoluda, fachendosa e digna prefire o exilio. Na Irlanda do século XVII tamén se deu esa dicotomía entre o posibilismo piñeirista e o combativo exilio republicano, por falar en termos contemporáneos. Os nobres de Munster que acabaron en Galicia eran firmes defensores da tradición, a lingua e cultura do seu país, e non lles acaía ben a sumisión a autoridades alleas. Neste contexto, consérvase a correspondencia entre Donal O’Sullivan e Patrick Sinnott, mestre de Gramática da Universidade de Santiago,na que se fai fincapé na falla de disciplina e rectitude dos colexiais irlandeses que destacaban, sobre todo en tres actividades: troula, guitarra e esgrima. O 26 de abril de 1613 o Colexio San Patricio de Irlandeses foi traspasado aos Xesuitas o que conlevou a marcha de doce estudantes gaélicos que se negaron a facer o xuramento de obediencia. Os filllos, netos e bisnetos da nobreza irlandesa fuxida xa mais voltaron á Terra e nunha curiosa reviravolta da Historia voltaron coller as maletas cando a expulsión dos xesuitas en 1769. Os tempos mudaran… ou non tanto, porque nesa nova época, Compostela seguía recibindo aos emigrados católicos de Europa. Ramón Otero Pedrayo elixiu como data final do século XVIII en Galicia a misa solemne que tivo lugar na Catedral de Santiago en 1793, oficiada na honra do decapitado Lois XVI pola comunidade católica de La Rochelle refuxiada en Compostela.

No Colexio dos Irlandeses, na Rúa Nova, presentaremos Manuel Gago e quen isto escribe o libro Herdeiros pola forza. Patrimonio Cultural, Poder e Sociedade na Galicia do século XXI (2.0 Editora), este venres ás 20:30. Estades todos convidados.

Publicado en Galicia Confidencial

Saudade


-Muchos irlandeses no somos celtas de raza, pero sí por emigración. Necesitamos poetas que creen para nosotros crepúsculos llenos de dioses vagos y míticos y héroes para consolarnos en nuestras amargas luchas. Afortunadamente, ustedes los gallegos tienen a Rosalía de Castro y nosotros a nuestra morena Rosaleen.
Tío Anselmo suspiró cuando oyó el nombre de Rosalía de Castro y se secó una lágrima mientras recitaba uno de sus cantares gallegos.
Lucas, el gitano, escupió en el suelo e interrumpió nuestro quejumbroso intercambio.
-El diablo se lleve a los dos con su poesía llorosa y sus lágrimas. Como dicen en caló: "goles e ternoro, ne aupran aor charo" [el rebuzno de asno no llega al cielo]

27/3/12

Identidade


Según Ribera, la influencia de los trovadores españoles en la Edad Media se extendió mucho más allá de España e incluso llegó a Irlanda, donde existe una de las más viejas tradiciones musicales de Europa. En la Edad Media había un continuo intercambio entre los dos países. Caballeros españoles fueron a Irlanda, al Purgatorio de San Patricio, si hemos de creer el relato que de su viaje hizo el vizconde Perelló; caballeros irlandeses fueron a España como peregrinos a Santiago. Una vez estos caballeros en España y al dirigirse a Compostela encontraban enseguida en su camino a muchos juglares moros, con los que intercambiaban aires y cortesías. Con los trovadores errantes, las músicas viajaban mucho, modificándose según el idioma musical indígena de cada país.
Tío Anselmo tenía mucho interés en que yo cambiase mi ruta y visitase Galicia.
-Es usted celta, señor, y encontrará más encanto en Pontevedra que en toda Castilla. Acuérdese de que Galicia es el país de los trovadores.
-Pero yo no soy celta, tío Anselmo.
-Entonces, ¿qué es usted? Yo creía que todos los irlandeses eran celtas.
-Y lo son, tío Anselmo, pero sólo cuando viven desterrados en los Estados Unidos, lo mismo que ustedes los gallegos en la Argentina.
-¡Ah, sí señor! Sentimos morriña y cantamos airiños da miña terra.


Fotografía: patio interior do antigo Colexio dos Irlandeses en Compostela.

26/3/12

Aires da miña terra


-Nosotros los gallegos siempre hemos enmudecido en España y dejado hablar a vascos y andaluces, pero hemos trabajado. Ya es hora de que copiemos a los catalanes y gritemos por nuestra independencia.
Tío Anselmo tocaba el acordeón, y tan pronto como saqué mi violín empezó una violenta contienda entre la música gallega y la irlandesa.
-Dicen, tío Anselmo, que ustedes tienen velas en Galicia lo mismo que nosotros en Irlanda- dije yo.
-Verdad, señor. Y cuanto más comen los huéspedes en esta fiesta funeraria, más contento estará el muerto.
-¿Qué quiere usted decir con eso?
-Cada pedazo de pan que coma usted y cada vaso de vino que beba en una velada significa un pecado menos en la carga que el difunto lleva a su espalda en el otro mundo. Pero no es bastante comer y beber en un velatorio; usted debe hacer el abejorro.
-¿Qué es el abejorro, dígame?
-Es una suerte de baile de abeja. Los invitados tienen que darse las manos y dar vueltas alrededor del cadáver, simulando el zumbido de las abejas. Pero debe cuidar de no dejar nunca de zumbar mientras dura el baile; si no, morirá usted dentro del año.
La música gallega es un tema fascinante de investigación para los historiadores de la música lo mismo que para los folcloristas, porque hay una tradición continuada de cantigas que se remonta al periodo de las Cantigas de Santa María, de Alfonso X el Sabio, y las Siete Canciones de amor, del trovador gallego Martín Codax, de Vigo. En los manuscritos se facilita la música además de la poesía, y es instructivo notar que los poetas de Castilla de ese período escribieron en gallego porque era el lenguaje de los trovadores.
La gaita ha dado a la música gallega su sabor, y la ha diferenciado de la música del resto del país. Un violinista vagabundo que quiera sacar dinero a los gallegos testarudos tiene que tocar una nota baja de zángano en la cuerda como acompañamiento de su aire. Ha de imitar la gaita o marcharse sin un céntimo.


Fotografía de Sonia García: Escalinata do Colexio dos Irlandeses, en Compostela.

25/3/12

Irmán Celta


Walter Starkie foi un eminente filólogo hispanista irlandés, autor da canónica tradución do Quixote á lingua inglesa. Pero foi algo máis. En 1931 levou a cabo unha pintoresca viaxe por España como compañeiro dunha comunidade xitana nómade. Armado co seu violín, deixou para a posteridade unha fermosa crónica Spanish Raggle-Taggle. Adventures with a Fiddle in North Spain (London, 1934). Reproducimos em vindeiros post o capítulo XVI, titulado Hermano Celta, na versión castelá (Aventuras de um irlandés en España. Madrid: Espasa Viajes, 2006):

Déjeme darle la bienvenida a Bilbao, hermano celta. Estas palabras fueron dichas por un amigo gallego de Lucas, llamado tío Anselmo, que, a nuestra llegada a la ciudad desde Guernica, encontramos en un bar. El tío Anselmo estaba convencido de que los celtas, en todas partes, pertenecían a la hermandad más noble del mundo. Era un viejo alto, de pelo y barba blancos, rizados, vestido pintorescamente con una capa ondulante y sombrero de anchas alas. Tío Anselmo era decidido partidario del movimiento separatista gallego, porque Galicia, según él, es el país de los dioses y debe sostenerse sola. Sus ideas sobre política eran confusas, pero estaba seguro de una cosa: el futuro de la República sólo podría ser resuelto con un gallego como presidente.

Fotografía de Sonia García: Imaxe de San Patricio no interior do Colexio dos Irlandeses en Santiago de Compostela.

23/3/12

Herdeiros pola forza


Proximamente.

15/3/12

Por vía oral



El panorama sin embargo puede ser desalentador, si pensamos, que para la mayoría de castros, en lo que a cronología se refiere, carecemos de datos fidedignos de datación, y que nos tenemos que seguir conformando con fecharlos vagamente, englobándolos en castros no romanizados o romanizados.
Lo que hay que decir ahora, antes de continuar con la problemática de la cultura castreña, es que nuestros arqueólogos no se deciden a publicar las Memorias puntuales de sus excavaciones y sí a lanzar hipótesis en coloquios, conferencias y tertulias, hipótesis que no podemos confirmar a falta de los datos objetivos, que nos daría la publicación de las estratigrafías y de análisis (radiocarbónicos, polínicos, etc.) así como los inventarios del material recogido, y señalado en la estratigrafía.


Así se pronunciaba, nunha reseña do estado da cuestión da Arqueoloxía galega, Raquel Casal García, profesora de Arqueoloxía da USC e daquela Directora Xeral de Patrimonio no goberno de Albor (Casal 1984: 11-12). O medo a publicitar o coñecemento ten como consecuencia a alerxia a publicar, a dar a coñecer. A Arqueoloxía galega, como temos comentado algunha vez, sempre foi máis unha arqueoloxía cirrótica ca unha arqueoloxía científica, porque o coñecemento, na meirande parte dos casos, se transmitía por vía oral, nas tascas, nos bares e nos pinchos dos congresos. Anos e anos de campañas financiadas con fondos públicos das que non se sabe absolutamente nada. Mesmo os arqueólogos galegos tiñan a ben non facer comentarios públicos sobre o que viron ou deixaron de ver nunha escavación dun colega, porque iso era unha mostra de respecto cara ao director/directora. Francisco Calo Lourido gábase disto nos seus escritos, nos que tamén recolle apreciacións despectivas gratuítas e inxustificadas cara ás novas xeracións de arqueólogos, como veremos máis adiante.A ciencia e asociedade debían agardar a que a inspiración lle chegase ao demiurgo-arqueólogo para que entregase ou dese a coñecer a MEMORIA.

Casal García, R. 1984. Resumen breve de la investigación arqueológica en Galicia hoy. En F. Acuña Castroviejo et al. La prehistoria y arqueología en la actualidad: 7-15. Vigo: Publicaciones del Museo Municipal Quiñones de León.

Fotografía: Champollion matinando no Collège de France, París, novembro de 2007.

14/3/12

Alén da Arqueoloxía Pública


Os comentarios ao anterior post falan por si mesmos. Efectivamente a xestión do caso da Punta do Cociñadoiro é un magnífico exemplo do medo á transparencia de grande parte da Arqueoloxía galega, como xa apuntamos no seu día en arqueoneixon. Escavacións pechadas a cal e canto tanto a especialistas, como afeccionados ou ao público en xeral. Este control enfermizo da información é unha actitude que se fai extensible á Administración, a parte da Academia máis tradicional, e caracteriza, pola súa vez, a empresas arqueolóxicas galegas, até chegar a extremos patéticos e surrealistas. O exemplo do CAB de Neixón é soberbio neste sentido. Neste punto, estamos perante unha derivación do tío de la vara. No meu caso, teño explicado a intervención arqueolóxica de turno a todo o mundo, prestado información e facilitado o estudo de datos e materiais. Lamentablemente, cando procurei a mesma reacción con algúns destes colegas, bos e e xenerosos, só atopei negativas taxantes, hermetismo e trabas para consultar materiais, fotografías ou o que fose. Por iso afirmaba na miña crónica dos encontros do Barbanza, que a conferencia de Rafael Rodríguez foi maxistral, falando honestamente desta realidade e reivindicando un troco de actitude. O seu proxecto de A Lanzada foi modélico neste sentido, e afirmo isto con coñecemento de causa porque eu fun o responsable de comunicación desa intervención.

http://digital.csic.es/bitstream/10261/34401/1/2011_VIII%20Seminari_AyanEtalii_Mas%20alla_COMUNICACION.pdf

13/3/12

O castro inimigo


Como defendemos anteriormente, a Arqueoloxía galega móvese entre el tío de la vara y la vieja del visillo. Vou contar unicamente dúas anécdotas. A primeira aconteceu nas nosas escavacións no castro de Castrolandín en 2005. Para quen non o saiba, as nosas escavacións sempre estiveron abertas a todos, especialistas e non especialistas. Por iso é curioso que arqueólogos aproveiten xusto o tempo no que non se está escavando para achegarse a uliscar. En Castrolandín, pensando que non había ninguén, un arqueólogo galego que tiña controlados os horarios subiu confiado ao castro. Como vivimos nun territorio comanche, todo o mundo viu a súa chegada. Pola mañanciña, a lareira que tiñamos definida en pranta para comezar a escavar xa contaba cunha minisondaxe de centímetros. En vez de ofenderme, aquilo pareceume entrañable, a curiosidade innata dun científico. En todas as escavacións de Galicia contamos con anécdotas deste estilo, de visitas en domingo e en horarios intempestivos. Este combinado de evitarse pero non poder aguantarse e ter que ir espiar é un clásico da Arqueoloxía galega.
A segunda historia vóltanos ao modelo del tío de la vara. Un arqueólogo que traballa como técnico nunha escavación convídanos a visitar o xacemento de turno. Febreiro de 2006. A nosa chegada á escavación suscitou unha reación semellante a chegada dun inspector de Facenda. Cero información, cero fotografías, cero hospitalidade, cero amabilidade. Consecuencia desta historia: os xefes botaron ao técnico da escavación.
Esta pequena historia enlaza coa terceira tese que defendemos: a Arqueoloxía galega caracterízase por un pavor inmenso á transparencia e a facer pública a súa actividade. E isto non é culpa só da Administración, ou da lei de Patrimonio ou do mercado. Isto é responsabilidade dun gremio arqueolóxico acomplexado que non entende de ética nin de obrigas máis alá de entregar un informe valorativo.

12/3/12

Microfísica do Poder


Recén licenciado, en outubro de 1998, defendin a Tese de Licenciatura na Facultade de Historia da USC, cun traballo que avaliaba de xeito crítico, facendo balance, da fase de avaliación de impacto arqueolóxico da Rede de Gasificación de Galicia. Daquela ninguén na Academia e arredores en Galicia consideraba este tipo de traballos como investigación arqueolóxica, como recordaremos máis adiante. Así e todo, falo disto por outro tema que vén ao caso. Na defensa, eu tiña 21 anos, fun consciente da microfísicia do poder académico. O tribunal enzarzouse en polémicas que pouco ou nada tiñan que ver co tesinando, e moito coa liña de traballo do laboratorio no que me acababa de integrar. Dende aquela asistín aos seguintes despropósitos que nada tiñan que ver cun suposto criterio científico: poñerlle un notable a un traballo de investigación de terceiro ciclo dun compañeiro, poñerlle un 9 en vez dun 10 ao traballo de investigación de terceiro ciclo doutro compañeiro, porque si; prohibir a defensa da tese dun compañeiro, que tivo que ir a outra facultade a defender a súa tese de doutoramento; compañeiras que deixaron a investigación grazas aos obstáculos impostos polo departamento de turno; xoves arqueólogos e arqueólogas que deixaban de falarche dun día para outro sen saber por que; profesores que adicaban a hora enteira de clase a despotricar sobre persoas que non coñecía nin trataba; compañeiros que deixaron a investigación (e fixeron ben)cando viron denuncias xudiciais entre profesores... O mellor dos mundos posibles, unha ledicia. Esta foi a realidade e estaría ben que o recordasen eses e esas tan preocupados pola imaxe pública da Arqueoloxía galega. Manda truco. Sobre isto voltaremos en vindeiros posts, porque son cousas que veñen de atrás, por iso é tan importante a historiografía, na nosa opinión.
Seguindo coas batallistas del abuelo, xa no último ano de carreira tiña eu que aturar a mesma cantinela dia e noite, indo de marcha ou lendo nunha biblioteca. Mentres eu coñecía ambas as dúas realidades, o departamento de Historia I e o daquela Grupo de Investigación en Arqueoloxía da Paisaxe, sempre topaba con individuos que me daban a mesma chapa. Estas persoas, que daquela sobrevivían como bolseiros de terceiro ciclo no mellor dos casos, adicábanse, supostamente, á investigación, e malia non ter nin idea de como eran as cousas neste Laboratorio, semellaban ter unha idea moi clara de el e unha opinión nefasta da Arqueoloxía de Xestión. Unha década despois estas mesmas persoas dirixen empresas adicadas á mal chamada Arqueoloxía de Xestión, e moitas delas se formaron connosco, para ben e para mal. Despois hai outros individuos moi paveros que reproducen durante anos mimeticamente un discurso aprendido sen ter nin idea de nada. Un exemplo curiosísimo foi o dun arqueólogo que se enterara de que o noso equipo de traballo iniciaba as escavacións en Neixón en 2003: diante de compañeieros do equipo, sen el sabelo, definiunos como a kalaña de Neixón, sen ter cruzado nunca unha soa palabra na súa vida connosco. Esta referencia á kalaña serviunos para alcumar o noso equipo de traballo en Neixón, pero tamén serve para defender a primeira hipótese que manexamos sobre a Arqueoloxía galega: os arqueólogos galegos veneramos ao tío de la vara.

9/3/12

Autocartografía


Antes de seguir coa nosa sesión psicoanalítico-historiográfica, aconséllovos o artigo do siniestro total Julián Hernández, na edición Galicia de El País de hoxe, titulado El mapa de España:

Nadie en su sano juicio podría soportar esta cartografía impuesta, esta impostación de satélite, esta vista parcial de Cangas del Morrazo, con el Taj Mahal incluido, y ni siquiera una muralla china entre Viñoás y Varalongo. España tiene su mapa con forma de piel de toro, que vaya usted a saber a quién se le ocurrió eso, y Galicia se autocartografía (¿existe tal verbo?) sin recurrir a Google Maps. ¿Por qué?, se preguntarán ustedes; pues porque Galicia lleva mucho tiempo harta de política y economía. Aquí siempre hemos sido más de petroglifos y metafísica, de licor café y retranca, de partidas de dominó y puñaladas en la espalda. Galicia y los gallegos ya no confiamos en nada que no sea Galicia ni en nadie que no sea gallego, Mariano Rajoy aparte. Somos agrimensores del minifundismo y ya empezamos a saber quién coloca los lindes arrimando el ascua a su sardina.

Reflexión que complementa outra que escoitei no documental que o fillo de Solé Tura fixo para dar a coñecer a demencia senil do seu pai. En Bucarest, un fillo dun ex-compañeiro de fatigas do seu pai, afirma por experiencia propia o seguinte: Se metes catro comunistas españois nunha habitación, ás catro horas xa tes purgados, expulsados, heterodoxos, ortodoxosos, pequeno burqueses e contrarrevolucionarios.
Se metemos catro arqueólogos/as galegos/as nunha habitación...

http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/03/08/galicia/1331244418_068266.html

7/3/12

A primeira escavación, chispas



Xa teño comentado aquí os ritos de paso dos que gosta o gremio arqueolóxico, como calquer outro grupo humano. Na traxectoria dun arqueólogo ou arqueóloga a primeira escavación é algo así coma o primeiro pitelo ou o primeiro bico. A primeira impresión é a que conta, dende logo. No meu caso, tiven a sorte de que Antonio Álvarez contase comigo para escavar no castro da Torre de Sobredo no Courel, no verán de 1995. Eu coñecía a este home porque era o practicante da Pobra de Brollón. Morreu recentemente dunha fodida enfermidade. A el se lle debe en parte que Campolameiro sexa hoxe unha referencia na arte rupestre europea, por exemplo. Home de carácter difícil e vehemente, aprendín de el o seu compromiso coa xente coa que traballaba. Naquela escavación eu tiña 18 anos, acababa de entrar na Facultade da que vos falei, e topei nesta escavacións con xente veterana, maior ca min. Un destes veteranos era Lois Ladra, etnógrafo-arqueólogo apaixonado que leva gañado unha manchea de merecidos premios de investigación nos últimos anos. Para min foi o mellor introductor na arqueoloxía de Campo que puiden ter. No tocante ao traballo co material, Nuria Calo tamén foi un puntal. Recordo especialmente as sobremesas en casa Tino, no Folgoso do Courel, sobre todo a tertulia que tivera lugar co gallo da morte de Julio Caro Baroja. Cousas da memoria selectiva.
A segunda escavación á que fun foi no castro de Alvarelhos en Santo Tirso, perto do Porto, en 1996. O contexto era diferente. Un proxecto de intercambio cultural entre Santo Tirso e outras dúas vilas, unha alemá e outra borgoñona. O director, Álvaro de Brito Moreira lidiaba de marabilla con políticos, cos voluntarios e coa comunidade local. Alí aprendín moito e deixei o campo abonado para que os meus colegas desembarcasen alí ao ano seguinte: foron a Santo Tirso durante catro anos seguidos, ou sexa que non estivo mal.
Nas fotos podedes ver a casa do castro mineiro da Torre, na que debutei escarallando parte do pavimento. Na outra foto, a casa do tren decimonónica na que nos aloxababamos en Santo Tirso.

Álvaro de Brito defendeu recentemente a súa tese na USC:
"Castellum Madiae" formação e desenvolvimento de um "aglomerado urbano secundário" no ordenamento do povoamento romano entre Leça e Ave". Podédela descargar aquí:

http://dspace.usc.es/handle/10347/2816

6/3/12

Perda de facultades


Non coñezo a ninguén que se metese a estudar Historia ou Arqueoloxía coa angueira de facerse rico. Toda a xente que coñezo fíxoo por vocación. No meu caso, obviei os sabios consellos de meu pai, empeñado en que eu estudase Arquitectura. A miña xenreira ás Matemáticas impediumo, xa de entrada. En 1994 entrei entusiasmado, ultramotivado e emocionado na Facultade de Historia de Santiago de Compostela. O soño durou pouco. A primeira estampa que recordo foi a de dous profesores de Arqueoloxía a labazada limpa no claustro. Aquilo non fora, certamente, nada gratificante. Podíase tomar coma unha anécdota, coma unha novatada, pero non foi así. O que viu despois foi lamentable. Todo o que conto aquí pode ser corroborado polas promocións anteriores á miña (1994-1998) e polas que viñeron despois. Outra cousa é que ninguén recoñeza en público a desidia que todos sufrimos: profesores que adicaban a hora de clase a desbarallar contra o seu inimigo particular (real ou imaxinario) sen dar o programa; profesores sen ningún tipo de habilidade comunicativa; profesores que vivían nun constante absentismo laboral; profesores que daban a mesma clase que en 1978, sen ningunha intención de mínima actualización de contidos, ancorados voluntaria e conscientemete nas filminas de turno; profesores que pasaban de dar clase porque tiñan cousas mellores que facer como era preparar a consecución da súa praza; profesores que deixaban aos alumnos zapateados facendo supostas práticas toda unha hora para voltar inmersos nunha bafarada de viño de Barrantes; profesores que che dicían abertamente que o seu era a investigación e que lles importaba un carallo a docencia...
Aínda a día de hoxe a xente adopta a postura tan galaica da calada; cómpre calar, como se fixo e se segue facendo coas mulleres maltratadas e os familiares das vítimas do franquismo. O ensino arqueolóxico recibido nese centro baseose no 90 % dos casos nunha falla de respecto absoluto cara a o alumnado. Eu tiven a sorte de que a carreira ma pagaban os meus pais co seu esforzo, pero había moita outra xente que traballaba e estudaba ao mesmo tempo facendo un sobreesforzo que se gratificaba deste xeito. Unha desvergonza infame. Mentres tanto, os mozos e mozas teñen que escornarse para dar clases na Universidade en condicións nefastas. Eu mesmo teño experiencia docente e sempre apliquei a máxima de non reproducir o modelo precedente. Estudar Arqueoloxía nesa Facultade foi unha tomadura de pelo que se ampliou dous anos máis co enganabobos dos cursos de Doutoramento, o timo da estampita: cursos que non se daban directamente, mentres outros era unha continuación do formato precedente. Eu só recordo as clases do profesor Ramón Fábregas, ben preparadas, cinguidas a un programa, promocionando a interacción e o debate co alumnado... niso consiste aprender, niso consiste o labor do ensinante, na miña modesta opinión.
En terceiro de carreira, a piques de deixar a Arqueoloxía como opción e meterme en Historia Moderna, tiven a sorte de coñecer a un bo profesor, que despois deixaría a Universidade. Un clásico da USC: os seus mellores docentes e investigadores acaban marchando ou sendo expulsados, en 1936 e en 2011 (velaí están os Parga Pondal, por exemplo). Felipe Criado, como o anterior profesor citado, tomábase en serio o seu traballo, transmitía algo máis e rachaba co modelo xerárquico da Academia. Aberto a suxerencias e curiosidades, abriume a porta para colaborar nos traballos do laboratorio que dirixía. Hai profesores que marcan, e neste caso de Felipe, asentou a miña vocación. Eu fun bo estudante, malia non ir moito a clase, visto o panorama, e acadei unha bolsa de colaboración no último ano. Así din co Laboratorio co que soñaba de neno, para ben e para mal.

4/3/12

Laboratorio


Si Uds. dijeran: “Ahora hablaremos de Prehistoria”, yo, con sólo escuchar estas palabras, me mareo. Y me mareo porque cuando ustedes dicen eso todos entramos en un terreno incontrolable. No sólo yo voy vendido, sino que también lo están Uds.. En este terreno mi ignorancia alcanza, como mínimo en proporción geométrica, a su impunidad, a su imaginación, a su fantasía. No hay nada seguro en este terreno, todo es posible. Uds. No pueden explicar toda una civilización haciendo cuatro juegos malabares con cuatro platos, ollas o hachas. Y yo, pobre de mí, no puedo explicarles lo que pasó ayer en la esquina de mi calle porque no tengo ni platos ni ollas ni hachas.
Josep Pla, Diari La Publicitat (7 de noviembre de 1923)

Como dicía, en 1987 decidín ser arqueólogo de maior. Entusiasmado, reutilicei dúas esquencidas papeletas laranxas para votar os candidatos a senadores nas eleccións xerais. Nunha delas, no reverso, debuxei o mapa da Hispania romana coas súas provincias, co limes da Gallaecia en amarelo fosforito, mentres que a outra folla acabou pegada con celofán na porta da miña habitación cunha mensaxe que condensaba toda unha ilusión infantil: Laboratorio de Arqueoloxía. Esta imaxinaria institución trouxo como resultado dúas caixas con cerámicas recollidas en superficie en diversos xacementos do NW e un cartafol con recurtes de prensa das intervencións arqueolóxicas que se desenvoltaban na Galicia de 1987-1989. Tiven que agardar a 1997 para entrar en contacto cun Laboratorio de Arqueoloxía de verdade.

Vocación


E ti que vas ser de maior?
Arqueólogo, dixo el. Talvez. Lera un tratado e atraérao, máis que o propósito mesmo de atopar algo, o método. Era un traballo silencioso. Ese preámbulo de cuadricular un espazo e facer a escavación. Era un método que servía para todo tempo. Non só para as ruínas do pasado
.
Manuel Rivas, Os libros arden mal

A miña mai recorda sempre que a miña afección aos castros me viñera xa antes de nacer, cando nunha excursión en 1976 ao castro de Viladonga (Castro de Rei, Lugo), esvarou e caiu a rolos por un pequeno tramo parapeto da muralla. Este pequeno susto quedou en nada, se ben, quen me coñece, sabe que nunca me recuperei daquel trompazo dentro do ventre materno, afectando seriamente o meu cabezón. Pode que aquí xurdis a miña afección pola Arqueoloxía que se desenvolveu paseniñamente entre os anos 1985 e 1987. Eu son arqueólogo grazas á biblioteca de meu pai en Pontevedra, ao seu interese en darme a coñecer dende pequeno a historia de Galicia, ás excursións que faciamos por castros da terra de Lemos e á cultura popular transmitida pola miña mai. O meu achegamento á Arqueoloxía científica eriqueceuse con catro experiencias fundacionais: unha charla extraescolar impartida no meu colexio polo arqueólogo do Museo de Pontevedra, Antonio de la Peña Santos, unha visita ás escavacións no castro de Penalba (Campolameiro, Pontevedra), unha viaxe a Cantabria visitando a Cueva del Castillo e Julióbriga e a leitura de dous libros que me agasallaron meus pais: La Arqueología. El pasado a nuestro alcance (Bendala 1981) e Introducción al estudio de la Prehistoria y la Arqueología de Campo (Almagro 1985).

Confesionario


Dende que arqueoneixon naceu en 2007 apenas teño falado de min mesmo, o editor deste blogue. Os dous, blogue e máis eu, temos fideis seguidores pero tamén detractores aos que lles gostaría ver pechado este blogue e a min lonxe da Arqueoloxía deste país. Para os que non o sabedes, eu chámome Xurxo Ayán e nos vindeiros posts vou falar da miña experiencia académica e profesional nisto da Arqueoloxía, porque, como dicía Celso Emilio, porque me peta, porque para iso non lle teño que pedir permiso a ninguén, porque semella que cómpre recordar para comprender todo o rebumbio recente que se xenerou arredor deste blogue. Ao que lla sople xa lle aforro o tempo, e a quen queira lelo xa lle digo que está escrito seguindo o criterio de transparencia e publicidade que rixen este blogue dende o seu inicio.
Vou falar de min mesmo, non en nome de ningunha institución e sen ningunha veleidade corporativista ou gremialista. Neste senso, unha característica da Arqueoloxía galega, ao meu modo de ver e sen querer ofender a ninguén, é esa idea do rigor e do método científico que impide calquer intromisión da subxectividade ou da personalidade do arqueólogo/arqueóloga. Esta idea trasládase ao xeito de contar e de escribir. Só existe algún pequeno caso no que o investigador ou investigadora apareza reflexado na súa presentación, artigo ou libro. As Ciencias Sociais non son Física Nuclear. A maneira de sentir e de estar no mundo do científico social plásmase de cheo no xeito de facer e de comunicar, e a Arqueoloxía é un exemplo magnífico disto. Um escava, investiga e divulga tal como é.

2/3/12

El osito vanidoso


En castellano para que se entienda:

Cuatro cositas sobre Xurxo Ayán (con y griega), el osito vanidoso:
1. Como sabrás, porque eres mayor que yo y tienes más experiencia en esto de la Arqueología, uno aparece en la prensa porque le llaman y/o invitan. Si te refieres al impacto mediático de la manida tesis, comprenderás que poco tengo que ver con titulares del estilo “la primera síntesis de la cultura castreña” y cosas así que no he dicho ni afirmado nunca lógicamente. Me he limitado a defender de nuevo lo que defendí en la presentación de la tesis, en la cual creo que no estuviste, igual que yo no estuve el domingo en los Encontros como dejo claro en el texto que citas.
2. La sala estaba llena, como afirmo en el texto. Yo únicamente discuto y valoro el tipo de público.
3. Cualquier pesona que acudió el sábado coincidirá conmigo en que Rafael Rodríguez y Bea Comendador fueron los mejores ponentes, y esto no tiene que ver con mis relaciones personales. Yo no tengo ningún tipo de relación con Ramón Fábregas, por ejemplo, y reconozco que su intervención de presentación fue brillante, por ejemplo. Quizás seas tú la que reproduce ese enfoque de filias y fobias tan propio de la Arqueología gallega.
4. No he dicho ni escrito nunca que soy un genio de la Arqueología gallega. Si tú te consideras una Arqueóloga de la painalada, pues tienes un problema.
5. Agradezco tu interés por mi salud gastrointestinal y tu querencia por las toxinas. Siempre es bonito que se responda así. En tus cuatro cositas no veo ningún argumento a no ser esta hipótesis de que me muevo por xenreira, hipótesis respetable que podemos discutir.
6. Que sí, que desconozco la cronología de los longobordos, claro que sí, y evito como el demonio todo lo que suene a muestras, claro que sí.
7. En cuanto al tema de Neixón me remito a la serie Neixón a nosa Torre del Xornal Certo. Me cuesta creer que una arqueóloga comprometida como tú no se eche las manos a la cabeza cada vez que visita los castros de Neixón hoy en día. Esto non tiene nada que ver con un supuesto niño del exorcista que expulsa secreciones por la boca. Yo siempre he argumentado mi crítica sobre la desfeita de Neixón, de donde por cierto nos fuimos nosotros motu propio.
8. Que si, que me la trae al pairo la arqueología profesional y de gestión, por eso he dedicado un capítulo entero de la tesis a defenderla públicamente, cosa que muchos y muchas no han hecho nunca, que yo sepa. Es curioso cómo aquéllos y aquéllas que criticaban la Arqueología de Gestión entre 1995 y 2002, que no veían en ella investigación y sólo una vendida infame al Mercado, han montado después empresas en el sector y viven o malviven hoy de ellas.
9. Nunca estuve contratado por el Excmo. Concello de Boiro, a ver si nos informamos bien. Tuve una beca predoctoral hasta el años 2006 y sólo tuve contrato por la USC y el CSIC en 2007 y 2008 para llevar a cabo esa actividad. De los impagos del Concello de Boiro ya ni voy a hablar. Es cierto que tampoco sé nada de ética profesional, Bandua Lansbricae me libre. Tampoco aspiro a ser un caballero, con ser Sancho Panza me conformo.
10. Te prometo que no lo volveré a hacer, no sentiré nunca más preocupación por la deriva de la Arqueología de nuestro país, ni s eme ocurrirá nunca esbozar un mínimo atisbo de crítica. Como dice la Voz de Galicia edición Barbanza los VI Encontros Arqueolóxicos han sido un rotundo éxito. Me retracto de todo lo dicho. ¿En qué estaría yo pensando?

Mexillóns, noxos e cintas de vídeo


A raíz dunha crónica miña no XornalCerto sobre os exitosos VI Encontros Arquelóxicos do Barbanza,a benquerida arqueóloga berciana Maria José Bóveda vén de publicar unhas notas interesantes no seu facebook, que reproduzo aquí como homenaxe intelectual:

Vanitas vanitatum et omnia vanitas
Sempre resulta enriquecedora a crítica arqueolóxica, sobre todo cando está claramente cargada de autocrítica como é sen dúbida este caso. Porque unicamente como autocrítica pode considerarse o síndrome de Matusalén, cando ven retratado por un arqueólogo que adoita aparecer na prensa (imaxino que por culpa de “xornalistas de perfil baixo, obsesionados polas cifras”) por escavar en xacementos cos niveis máis antigos, os elementos de importación máis senlleiros ou as fortificacións máis antigas.
Chama poderosamente a atención o suposto cambio evidenciado entre o público que asiste a estes encontros cambio que, tras 6 anos de asistencia, eu non son capaz de observar, e que imaxino que os organizadores poderán contrastar con cifras reais: veciños, estudantes, arqueólogos e profesores volvían a encher a sala (aumentando anualmente o número de profesores de secundaría moi interesados pola arqueoloxía).
Evidentemente pode ser criticable deixar un día específico para “figuras” da arqueoloxía, normalmente catedráticos de renome procedentes de fora de Galicia, moitos afeccionados á arqueoloxía aparecen ese día para ver en directo a xente que lles soa dos libros de divulgación. Pero pese a todo podo asegurar que dende un punto de vista estritamente arqueolóxico tanto Germán Delibes como Primitiva Bueno traían auténticas primicias.
Moi coñecido polos arqueólogos o xacemento de Chao de San Martín resulta espectacular para calquera e unha grande parte do público non o coñecía de nada, polo que fliparon coa magnífica exposición de Angel Villa. No caso de Rodrigo Balbín, que tamén comentou algunha novidade de interese arqueolóxico, podería repetir a conferencia que lle dera a gana ou incluso falar de toros, porque como bo showman, mantivo ao público expectante e rendido durante toda a charla, escoitándose risas e aplausos constantes, incluso entre sectores do público que non o coñecían persoalmente ; ))
Considero que tanto Bea Comendador como Rafael Rodríguez, son uns grandes comunicadores. Impresióname, dende sempre, a capacidade didáctica de Bea, así como a facilidade con que transmite coñecementos, as veces de gran complexidade, dun xeito tremendamente ameno. Pero non podo deixar de preguntarme se quedarían tan ben parados, na crítica de Xurxo, se non resultasen ser a súa actual compañeira de departamento e o seu supercoleguita.
Evidentemente os meus comentarios non son desapasioados, xa que me considero lixeiramente insultada por pertencer a esa xeración “que devala entre os 30 e 45 anos de idade” e que ten traballado nos últimos anos nas obras públicas, incapaz de transmitir coa xenialidade duns poucos elixidos os seu escasos coñecementos, e que, polo tanto, “reproduce na súas intervencións o enfoque hiperespecializado propio da Academia” e contra a que tanto desprezo se destila na súa crítica.
De feito ese desdén evidente cara un sector da profesión fíxome por un segundo desexar que os putos mexillóns do foro gastronómicos estiveran ben cargados de toxinas DSP e PSP (e calquera outra sigla que conleve trastornos estomacais severos). Desexo que, tras meditar uns instantes, desapareceu, xa que tampouco semella demasiado problemático ser menosprezado por alguén que a día de hoxe, e autoconsiderándose un pequeno xenio da arqueoloxía Galega, non coñece a cronoloxía dos longobordos, non valora a importancia de aparición de materiais orgánicos en contextos paleolíticos, confunde a inexperiencia na divulgación arqueolóxica con arrogancia e autoafirmación gremial e sobre todo ignora e minusvalora os traballos dos compañeiros que traballan en castrexo, xa que as 3 intervencións realizadas sobre ese tema foron brillantes, moi interesantes e didácticas (segundo os meus colegas non arqueólogos que SI estiveron presentes en todas as intervencións).
Por suposto hai algunha cousa na que podo estar de acordo, como que xa non se fagan as mesas redondas, ou cando menos preguntas directas tras as intervencións, pero imaxino que os problemas de tempo que estas ocasionaban e a evidente timidez para participar de xeito directo que amosaba unha gran parte do público, son motivo dabondo para que deixaran de realizarse. Tamén, claro está, resulta excesivo e lamentable o populismo nas intervencións dos políticos presentes, por outro lado algo completamente habitual en calquera acto no que participe un político e ao que o criticador está máis que acostumado......... E é neste punto cando, sen necesidade de caerme do cabalo, vexo repentinamente a luz: non será que todo este vai vir a que os señores políticos de Boiro xa non queren ao amigo Xurxo?
Non será que as críticas desapiadadas, os insultos, os desprezos e esa tremebunda inquina ronchona (focalizada sobre todo cara un sector da profesión que se la trae ao pairo, xa que lle resulta irrelevante para a súa futura proxección profesional e pode pasarse con el sen medo a atopalo máis tarde no seu camiño cual arriero vengativo), son simplemente unha nova ración da xenreira que ten cara calquera cousa que se faga no Centro Arqueolóxico da Barbanza?.
Non estaremos ante un novo episodio do seu lastimoso culebrón “me botaron de Neixon pero era mío”?.
Unha nova pataleta de arqueólogo mimado baseada unicamente en que no seu momento o concello de Boiro decidiu deixar de contratalo e buscarse outra asistencia técnica para continuar co proxecto?. Despido completamente procedente e por razóns que nada teñen que ver con metodoloxía, interpretación ou práctica arqueolóxica senón con problemas administrativos e que, cun sentido de ética e da cabaleirosidade que este tipo evidentemente descoñece, non son do dominio público.
Espero que non sexa esta a razón que move a súas críticas, asegúrovos que nalgún remoto lugar do meu corazonciño de obsoleta arqueóloga da pailanada ansío que sexa unha crítica sincera e aséptica, redactada dende o criterio profesional e a obxectividade, e non dende o despeito e a xenreira. Xa de paso anhelo que alguén lle pasara en vídeo todas as conferencias as que non asistiu para poder redondear a súa critica, sabendo do que estaba a falar e non animado por comentarios maledicentes de colegas que coma el roñan e botan espumarajos pola boca con calquera cousa que teña que ver, aínda que sexa remotamente, con Neixon, Victor Barbeiro ou co concello de Boiro.
E xa postos tamén desexo que me toque o euromillón............

Crónica en http://certo.es/index.php?page=vi_encontros_arqueoloxicos_do_barbanza