30/3/11

El tío de la bota




As factorías comerciais portuguesas, británicas, alemás e holandesas asentadas nas illas e na costa do golfo de Guinea serviron de plataforma para a introdución masiva de bebidas alcoólicas na poboación autóctona. Nun comezo os spirits cadraban moi ben nestas sociedades tribais nas que o banquete e o consumo ritualizado de alcol xogaban un papel importante como mecanismo de integración e reprodución social. Algo semellante debeu acontecer en Galicia na época dos castros, como así nolo amosa a Arqueoloxía. Aparte da cervexa tradicional castrexa, os xefes (ou todos os habitantes, non sabemos) dos poboados fortificados das rías Baixas comezaron a recibir o impacto dos produtos mediterráneos, entre eles o viño. Pouco antes da conquista romana, os circuítos comerciais da ruta do estaño, estaban controlados por mercaderes do sur peninsular, descendentes dos púnicos. Non esquenzamos que a famosa campaña de Xulio César, quen chegou até Brigantium, fóra financiada pola elite comercial de Gadir.
Desa época atopamos nos castros do litoral cantidades inxentes de ánforas procedentes da actual Andalucía, contedores cerámicos nos que se transportaba de xeito industrial viño do malo, auténtica purrela rexeitada pola dieta mediterránea e que trunfaba entre os nosos antergos. Este fenómeno don Simón do cambio de era podería vencellarse coa suposta conquista pacífica dunha Galicia castrexa embebida nun botellón permanente que inhabilitaría calquer tentativa de resistencia. Nas primeiras vías romanas os lexionarios de tráfico debían de facer o agosto con estes castrexos alcolizados. Sexa como for, o que semella claro é que o alcolismo é unha ferramenta máis empregada polo imperialismo e mailo colonialismo, en todo tempo e lugar.
No noso traballo arqueolóxico na illa de Corisco en Guinea ecuatorial, puidemos constatar arqueoloxicamente este proceso que combina comercio, alcol e desestruturación social. Na escavación dunha aldea abandonada benga na época do ditador Macías (1969-1979) e fundada a fins do século XIX, rexistramos unha secuencia bastante clara: nunha primeira fase o que prima é o consumo de cultura material de boa calidade, dende porcelana chinesa, francesa e británica, pasando por pipas de caolín e botellas de xenebra de coñecidas casas de Hamburgo e Liverpool, é dicir, das cidades-sés de empresas multinacionais que tiñan factorías nas illas de Elobey Grande, Elobey Chico e Corisco.
Os verquedoiros de fins do XIX e comezos do XX están inzados destas botellas de vidro tan vencelladas ao colonialismo africano. Todo o mundo recorda a pelexa entre Humphrey Bogart e Katharine Hepburn na Raíña de África, cando a muller bota pola borda o cargamento de xenebra do tío máis duro da historia do cinema. A xenebra foi un clásico estendido polos británicos, debido á suposta indicación da tónica e a xenebra como defensa contra a malaria, grazas á quinina. Nesa época, as crónicas españolas, escritas por exploradores peculiares como Iradier e por misioneiros tradicionalistas coma os claretianos, falan precisamente do gusto local polas bebidas alcólicas, nomeadamente a augardente e a xenebra.
A segunda fase detectada nas nosas sondaxes arqueolóxicas supón unha pauperización do consumo e unha certa cerrazón ao comercio internacional; a porcelana é substituída polo latón, e a xenebra praticamente desaparece. O que atopamos é un masivo consumo de viño e de cervexa. Este é o patrón de consumo que se constata hoxendía en Corisco e boa parte de Guinea ecuatorial: baseado na tríada cervexa San Miguel, viño El tío de la bota e brandy Tres Cepas. O sábado e o domingo pola tarde no país ten lugar o que se coñece como “o ambiente”. O ambiente coincidía coas charlas que dabamos cada fin de semana á poboación local explicando o avance das escavacións, os achados máis salientables, etc... O ambiente pode resumirse nesa casposa frase de “Corisco entera se va de borrachera”. Unha mistura de prostitución, inxesta masiva de alcol, festa rachada, pelexas entre militares e autóctonos... nada novo para un galego fetén, como diría O’Rivas. A realidade de fondo é que o alcolismo é un problema estrutural, unha herdanza chantada dende a época colonial.
Un empresario rioxano que traballa para unha construtora marroquina en Malabo forneceunos un dato que resume perfectamente a situación: de 200 homes que ten ao seu cargo, todos conductores de camións, nos controis de alcolemia que se fan de cando en cando o 70 % dan un nivel de 3.80 (tres punto oitenta) de g de alcol en sangue. E conducen: só morreu un en cinco anos. O viño El tío de la bota é auténtico veleno exportado dende Murcia en formato tetrabrik. Como decoración, o cartón presenta unha banda con debuxos do procesado do viño e un discurso que fala das bondades da dieta mediterránea. A paisanaxe guineana emprega con moita retranca este nome de dieta mediterránea para referirse a esta bebida, Patrimonio da Humanidade, din. Xa vos podedes maxinar o que acontece coa dieta mediterránea se a misturas despois ou entrementres con brandy Tres Cepas. A gama máis alta dun viño en Guinea ecuatorial é o chamado viño dos ministros: Rioxa Paternina banda azul, en botella de vidro. Como señores.
O Exército é un grande consumidor de El tío de la bota, coma os lexionarios romanos encargados de defender o limes, borrachos acérrimos… e armados. Esta relación milicia-viño quedáranos moi clara estudando arqueoloxicamente unha posición italiana na fronteira de Etiopía con Sudán; en superficie non atopamos un só casquillo de bala, pero si unha morea de botellas de viño. Os Guardi di Frontiera non dispararon un só tiro cando entraron os belgas e os británicos en 1941, en plena 2ª Guerra Mundial, pero iso si, deberon de coller unha melopea histórica. Eu creo que o consumo de El tío de la bota (ou beberaxes semellantes) ten algo que ver coa personalidade psicopática deses ditadores apuntados ás arengas demenciais e á escritura de libros-Verdade, do estilo de Gadafi co seu marabilloso “Libro verde” ou o libro de Obiang “Mi vida por mi pueblo”. Detrás deses parágrafos excelsos ten que haber unha droga que deixe á altura do betún a absenta do París bohemio. Nun país no que non existe prensa, como Guinea ecuatorial, nos kioskos non atoparás un só xornal, pero si o libro oficial de Obiang (“el mayor artífice de la mayor revolución cultural ocurrida en la historia de este pequeño gran país”) editado pola Biblioteca Nacional.
Velaquí vai un extracto (páx. 108, 2ª ed.): “El 25 de junio de 1989, fui reelegido con una mayoría que rebasaba el 99 % de los votos emitidos. Es verdad que yo era el único candidato, pues no nos encontrábamos en un régimen de multipartidismo”. In vino veritas. Así escribe o verdadeiro tío de la bota, da bota que pisa, humilla e mutila unha e outra vez á súa xente, ao pobo do seu país, o mesmo país que considera de seu. Como Gadafi ou Berlusconi, verdadeiros valedores da dieta mediterránea.

Publicado orixinariamente en Galicia Confidencial.

Fotografías: botellas de xenebra recuperadas nunha sondaxe no verquedoiro dun poboado benga abandonado na illa de Corisco, Guinea Ecuatorial. Campaña arqueolóxica de 2011.

29/3/11

A negritude



Iradier deixou para a posteridade unha serie de consideracións antropolóxicas sobre a poboación local de Corisco moi na liña da súa época. Aquí vai unha seleción das mellores:

La circulación de la sangre se verifica en los bengas con más lentitud que en los europeos.

El africano apenas tiene mucosidades en las narices; rara vez expectora; la tos es casi desconocida; escupe poco y siempre empujando la saliva por uno de los ángulos de la boca; silba poco y mal; inclina los objetos cuando piensa mirarlos con atención; sube la escaleras de costado; permanece en cuclillas con más comodidad que sentado; no pasea nunca por placer; amigo del canto y del baile es un hablador sempiterno que posee el lenguaje de la acción y de la mímica con una soltura tal que envididiarían a muchos de nuestros oradores.

Poco acostumbrados a meditar, ignorando casi el arte de sustraerse a la influencia de los agentes que nos rodean, presta extraordinaria atención a los objetos exteriores, pues la necesidad de huir de peligros le ha enseñado a actuar en esta forma. El europeo se distrae con frecuencia; mira y no ve. El negro no se distrae nunca; siempre ve.

Para dejarse comprender es necesario hablarle como al niño; a los sentidos y nada más que a los sentidos.

Modificar las tendencias orgánicas de una raza es empresa que requiere quizá un tiempo superior al que la ley ha prescrito como necesario para su extinción. Así, la tribu africana que es rebelde al trabajo no se hace trabajadora por la influencia del comercio y de la indusria; se hace ladrona.

De todas las facultades intelectuales, la memoria es la que tiene el negro más desarrollada.

Neste último aserto cómpre darlle a razón a Iradier: a memoria da época colonial aínda está moi presente nos ex-colonizados. Con razón. O explorador vasco esboza unha visión da negritude que terá éxito nas seguintes décadas. Aconsellamos a leitura a este respecto de

Javier Bandrés y Rafael Llavona. 2010.: Psicología y Colonialismo en España (I): la inteligencia del negro guineano. Psychologia Latina, I(2): 144-53.
http://www.ucm.es/info/psyhisp/es/2/art11.pdf

28/3/11

Don Quixote



Manuel Iradier foi un explorador e inventor vasco que dende neno soñara con emular ao seu admirado Stanley, a que coñeceu en Vitoria sendo adolescente. A súas dúas viaxes exploratorias ao Muni foron recollidas rimbombantemente en África:viajes y trabajos de la Asociación Eúskara La Exploradora; reconocimiento de la zona ecuatorial de África en las costas de occidente; sus montañas, sus ríos, sus habitantes, clima, producciones y porvenir de estos países tropicales, posesiones españolas del Golfo de Guinea; adquisición para España de la nueva Provincia del Muni; primer viaje: exploración del país del Muni, 1875 - 1877; secundo viaje: adquisición del país del Muni.
A súa xeira patrioteira, mitificada até o extremo, conlevou o nacemento e morte da súa filla en terras de Guinea, e unha xeira realmente quixotesca. Iradier morrería esquencido en 1911. Convidámosvos a ler este paragrafo da súa obra, que non ten desperdicio para comprender o patético papel de España no reparto de África, nun intre no que Francia e Alemaña colonizaban de facto Camerún e Gabon:

Sin descansar, me dirigía a verme con el presidente de la Sociedad [Geográfica] pero supe que estaba en Berlín en el Congreso Geográfico y Colonial. Acto continuo fui a ver al presidente de exploraciones y tampoco pude verlo porque hacía dos o tres días había salido a una excursión. No estando los representantes de la Sociedad, tomé el tren expreso de la noche y me fui a abrazar a mi familia a Tardienta, pequeña aldea de la provincia de Huesca en donde el alcalde, el cura, el secretario y varios vecinos me despidiieron con un banquete "testimonio de gratitutd que da este rincón de Aragón al hombre que ha conquistado para España tierra de moros" según me expresó la primera autoridad del pueblo.
No olvidaré nunca a los nobles aragoneses de Tardienta. Ellos, sin conocerme, sin noción del valor de la empresa que en nombre de la Sociedad de Africanistas había realizado en África vislumbraron que algo como patriotisnmo entraba por mucho en el hecho; comprendieron que se trataba de un beneficio a la patria y no pensaron en si este beneficio era grande o chico. Allí, en los escaños de una lóbrega cocina, alumbrados por el oscilante calndil, entre el chisporroteo de la leña y el chirrido del tradicional asador, se dio el primer grito de: ¡Viva el Muni por España!


Fotografía: banco con azulexos que recollen escenas de Don Quijote de la Mancha, en Malabo (Guinea Ecuatorial).

25/3/11

NOSOPAI


Esta visión grandilocuente da toma de posesión formaría parte da versión oficial. O Instituto de Estudios Africanos do CSIC publicaría en 1948 a todo trapo unha reedición de El Brigadier conde de Argelejo y su expedición militar a Fernando Poo en 1778 de Manuel Cencillo de Pineda. O que pasou realmente pouco tivo que ver coa gloriosa historia nacional. A expedición de que fai mención a placa conmemorativa saíra de Montevideo con 247 expedicionarios: unicamente voltaron con vida 26. O heroico conde de Argelejo seica morreu camiño da illa de Annobón onde ían tomar nova posesión. A versión oficial di que o tivo que facer o gobernador provisorio Primo de Rivera. Non puido pola resistencia da poboación local.
Na Gaceta de Guinea Ecuatorial (nº 147, xaneiro de 2010) un artigo do erudito Nánãy-Menemôl LÊDJAM permite coñecer a visión local dos feitos, isto é, a verdade dos colonizados:
El único ilustre personaje español del que el annobonés asume su muerte con orgullo histórico, es el Brigadier de los Reales Ejércitos y teniente Coronel del Regimiento de Sevilla, don Felipe Santos Toro, el VII Conde de Argelejo, en el año 1778. Este Conde de Argelejo que pasó a la historia annobonesa con el nombre de NOSOPAI “nuestro padre”, en fá d’ambô antiguo. Es decir, en el momento de traspaso, en cumplimiento del Tratado de El Pardo, durante la ceremonia, el representante luso, Frey Luís Cayetano de Castro dijo a los nativos que desde aquel entonces, el Brigadier que había ido a representar a España, pasaba a ser padre de los ambô; ésta fue una de las razones que encendió la ira de los únicos y legítimos dueños de la isla de Annobón; por cuanto que les habían comparado como unos niños indefensos e incapacitados para dirigir sus propios destinos, a pesar de tantos tiempos que llevaban sin la presencia lusa y que muy bien se dirigían. Aunque los oficiales de la Expedición de la armada española encabezada por Primo de Rivera, tras la muerte del conde de Argelejo, manipularían el informe de la Crónica Oficial para encubrir la vergüenza histórica, alegando que el conde de Argelejo perdió la vida por causa de malaria en alta mar.

Posesión


Propoñémosvos en arqueoneixon unha viaxe ao Golfo de Guinea. Moita xente se pregunta por que se fala castelán nese curruncho de África. A historia colonial deste pequeno país é bastante descoñecida. As illas desa zona do continente negro recibiron aos navegantes portugueses no seu camiño cara ás Indias: Fernando Poo, São Tomé e Príncipe, Cabo Verde, Corisco, Annobón foron re-batizadas por estes descubridores que deseguida chantaron fortíns nos arquipélagos e na liña de costa do continente, como lanzadeiras da actividade comercial coas comunidades da selva. O convulso século XVII, coas loitas de Portugal pola súa independencia de España, serviron de contexto propicio para que outras potencias europeas se abrisen camiño na zona, nomeadamente británicos e holandeses. Mais a chegada de España se produce en 1778, grazas a un intercambio territorial con Portugal. Maxinádevos o contexto: España cun enorme Imperio en América pouco caso lle faría a uns illotes perdidos ao carón dun continente descoñecido. Trala perda de América, a situación trocaría de xeito radical, e esas illas pasarían paseniñamente a formar parte do imaxinario colonial dun Estado ao que só lle quedaba Cuba, Puerto, Rico e Filipinas. Nesta época comeza a asentarse a historiografía romántica nacionalista española, dando lugar a recreacións pictóricas da Historia de España con maiúsculas que chegaban aos manuais escolares, as revistas e os libros. A toma de posesión de novas terras para a Coroa é un fito centos de veces recreado: quen non recorda algún cadro da chegada de Colón a América? Do mesmo xeito, a Marina española procura reverdecer vellos loureiros e velaí temos o exemplo do galego Méndez Núñez, prócer militar da Patria vencedor no Pacífico nun conflicto lonxano e decoñecido. Mérito que abondou para erguer estatutas e conservar parte do seu buque dentro do Museo de Pontevedra. Nesta época ten lugar a conformación de todo este enfoque patrioteiro, materializado arqueoloxicamente tamén en Guinea Ecuatorial. Na fotografía tedes un obelisco supervivinte, chantado na época colonial ao carón da estrada de Malabo a Luba, fronte ao Oceáno Atlántico. Sobreviviu ao antiespañolismo do rexime de Macías (1969-1979). Na placa conmemorativa podemos ler o seguinte texto:
El 24 de octubre de 1778 el Brigadier don Felipe de los Santos Toro, conde de Argelejo, con las fuerzas de su mando transportadas en las fragatas "Santa Catalina" y "Nuestra Señora de la Soledad", tomó posesión en este mismo lugar en nombre de España y de su rey Carlos III de esta isla de Fernando Poo y demás territorios cedidos por Portugal en el tratado de El Pardo de 11 de marzo de 1778, haciendo la entrega en nombre de la reina fidelísima María I, su comisario Frey Luis Cayetano de Castro Capitán de Mar y Guerra y Comandante de la fragata lusitana "Nuestra Señora de Gracia".
Loor al conde de Argelejo, Adelantado de España en Guinea y a los Jefes y oficiales, soldados y marinos que desempeñaron la comisión.

23/3/11

Arqueoloxía Pública


O Museu d'Història de Catalunya acolle o VIIIè Seminari d'Arquelogia ensenyament. Creant xarxes del passat al futur: patrimoni històric i societat civil, durante os días 31 de marzo, 1 e 2 de abril de 2011. As sesións pretenden reunir a profesionais procedentes do campo da investigación histórica e arqueolóxica, da administración pública, da xestión cultural e do asociacionismo cidadá para poñer en común experiencias e reflexións en proxectos de participación da sociedade civil. Neste foro Martina González (LAPA, CSIC), Rafael Mª Rodríguez (Deputación de Pontevedra) e Xurxo Ayán (LAPA, CSIC) fomos convidados a impartir a ponencia:
Más allá de la Arqueología Pública: arqueología, democracia y comunidad en el yacimiento multivocal de A Lanzada (Sanxenxo, Pontevedra). Neste traballo facemos un balance crítico da relación sociedade-Arqueoloxía-público en Galicia nos últimos 40 anos e reivindicamos un enfoque que xa foi aplicado por nós en Castrolandín (2000-), Neixón (2003-2008) e A Lanzada (2010). En breve poremos á vosa disposición o artigo das actas do congreso.

http://www.mhcat.net/inici2/activitats_culturals/activitats_culturals_al_museu/2011/arqueologia_ensenyament_triptic

Mi primaveras máis ou centos de museos máis?


Quen queira coñecer a evolución da relación Política-Patrimonio-Arqueoloxía en Galicia pode facer un percorrido polas novas de prensa protagonizadas polo dolmen de Dombate dende 1985 até a actualidade. Todo un camiño que culmina na recente inauguración do centro arqueolóxico do dolmen de Dombate. Nos últimos días, casualmente, os medios de comunicación ínzanse de notas de prensa verquidas polas Administracións e que dan a coñecer a apertura, inauguración, reinauguración e redefinición de infraestruturas vencelladas co Patrimonio arqueolóxico: o parque arqueolóxico da Cultura castrexa en San Cibrán de Lás (Xunta de Galicia), o futuro do castro de Baroña (?), a apertura do dolmen de Dombate, os novos castros BIC, a desfeita da ampliación do Centro Arqueolóxico de Neixón... Doutra volta, a prensa fíxose eco dun dato senlleiro: Galicia conta con máis dun cento de museos. Unha realidade interesante na que reflexionar a poucas semanas das eleccións municipais.

16/3/11

Camiño de Corisco



Nesa caixa de sorpresas que é a libraría de vello “Cajón de Sastre” en Ponferrada din cun exemplar das actas do IIIº Congreso da Sociedade Africanista Española, celebrado en Valencia en 1909. O volume serve de voceiro aos empresarios tiburóns da época que tentan abrir novos mercados trala perda das colonias ultramarinas en 1898. As olladas tórnanse ás migallas que a Conferencia de Berlín deixara a España no río Muni, a actual Guinea Ecuatorial. Nas conclusións do antedito congreso, Don Francisco López, Presidente da Cámara Agrícola Oficial de Fernando Poo, dá unha serie de consellos a futuros patriotas inversores, nun apartado titulado “Colonización de Fernando Poo”. Aquí podemos ler unha curiosa anotación etnográfica: “El indígena de los territorios del Muni, conocidos así por su proximidad al río, como todo guineo, es parecido al bubi, es decir, indolente pero muy guerrero, y por consiguiente, su mejor compañero es la escopeta, que cuidan con mucho esmero”. A violencia e a coerción como ferramentas colonizadoras inzan o discurso africanista da época, como queda posto en evidencia noutro capítulo do libro, cun suxerente encabezado: “Sobre por qué es necesaria una intervención militar española en África”. Este enfoque sería asumido rapidamente polos militares africanistas enfrascados nas guerras de Marrocos, sendo utilizado como medio propagandístico da renovación tecnocrática defendida pola ditadura de Primo de Rivera. Para o caso guineano, todo este proceso de implantación colonial no primeiro terzo do século XX foi magnificamente estudado polo antropólogo e historiador catalán Gustau Nerín (“Un guardia civil en la selva”, “La última selva de España”). O trunfo franquista en 1939 e a instauración do nacionalcatolicismo conlevou a consumación da idea de Imperio e as aspiracións africanistas da Madre Patria nos anos 40. Na inmediata postguerra é cando a Arqueoloxía fascistoide se puxo maos á obra, lexitimando as paranoicas aspiracións de Franco. Arqueólogos afectos ao Caudillo e promocionados polo novo rexime fixeron carreira daquela, como teñen analisado polo miúdo os profesores Víctor Fernández ou Francisco Gracia en acertadas e documentadísimas críticas historiográficas. Alonso del Real, Almagro Basch, Tarradell, Pericot, García Bellido, Martínez-Santaolalla... levaban a cabo escavacións e estudos sobre paleolítico ou arte rupestre en Marrocos e no Sáhara, defendendo a unidade cultural e histórica das dúas beiras do estreito de Xibraltar. Con adicatorias ao Caudillo amigo de África, escribían tanto na revista África (herdeira da Revista de Tropas Coloniales creada en 1929) ou nos Archivos del Instituto de Estudios Africanos do CSIC (1947-1966). O caso máis destacado é o do camisa vieja MartínezSanta-Olalla, que controlou o sistema de saber-porder arqueolóxico fascista até mediados dos anos 50. Este home escribiu un artigo científico surrealista en 1943 titulado “Los andaluces en Marruecos durante el Neolítico”. Até ese punto chegaba o entusiasmo dunha Arqueoloxía que tentaba fundamentar as mesmas reivindicacións territoriais que Franco lle solicitara a Hitler na entrevista de Hendaia para entrar na IIª Guerra Mundial. En 1945 o entusiasmo enfriouse un chisco. Así e todo, sempre quedaba Guinea Ecuatorial. Será agora cando arrinque a investigación arqueolóxica no río Muni e en Fernando Poo. O propio Martínez Santa-Olalla dirixe, con salacot e fusta, a primeira expedición arqueolóxica nese territorio dende o Seminario de Historia Primitiva del Hombre, nunha época na que estaban de moda as misións e “Expediciones Paletnológicas”. Un bo exemplo doambiente da época é o libro de Martín Almagro Basch “Prehistoria del Norte de África y del Sáhara Español” (1946) adicado “al ejército
español de África, mantenedor del espíritu heroico, civilizador y misionero de España”. Os responsables da explotación colonial sabían de sobra que ese espíritu non chegaba, e debía compensarse cun coñecemento exhaustivo do territorio, como fixeran as potencias coloniais europeas. Os científicos e misioneiros abrían o camiño aos empresarios e aos colonos. En Guinea Ecuatorial ambos os dous procesos
aceléranse nos anos 40. Un bo exemplo son as publicacións do Instituto de Estudios Políticos de Madrid, como o volume de Unzueta y Yuste: “Islas del Golfo de Guinea (Elobeyes, Corisco, Annobón, Príncipe y
Santo Tomé)” (1945). Este auxe da Arqueoloxía colonial oficial e académica decae entre os anos 50 e a independencia guineana en 1968, período no que a investigación arqueolóxica recae en misioneiros, nomeadamente claretianos cataláns, instalados en Guinea dende o século XIX. A súa influencia como poder civilizador a través do catolicismo explica comentarios como o recollido por Unzueta y Yuste no seu libro:
“En 1875, Iradier dice que había en el Oeste de la isla dos misioneros americanos y un alemán, siendo su influencia casi nula, a pesar de haber estudiado la lengua benga, formando una gramática y traduciendo a ese idioma la Biblia”. Para ser nula a influencia, non estivo mal.
En 2011 a investigación arqueolóxica española volta á illa de Corisco, da man dun amplo equipo formado por galegos, madrileños e cataláns dirixido polo noso compañeiro Alfredo González Ruibal. O CSIC retorna a Guinea nun contexto no que xa non se estilan fascistoides Expediciones Paleoetnológicas. Hoxendía o Goberno español inviste en cooperación internacional e a AECID ten oficinas permanentes en Bata e Malabo. O noso traballo contempla a formación práctica de arqueólogos guineanos e a realización de escavacións de urxencia no espazo afectado pola construción dun aeroporto na illa de Corisco. Doutra volta, o colonialismo e a Arqueoloxía colonial deron paso a unha Arquoloxía post-colonial dende a que estudaremos as misións claretianas decimonónicas, os fortes portugueses e holandeses, as misións presbiterianas ianquies, a factorías esclavistas de época
moderna, cando de Corisco saía ébano e homes, mulleres e nenos de ébano camiño da escravitude nas plantacións americanas. Toda esa arquitectura colonial, moderna e civilizatoria é unha ruína arqueolóxica comesta pola selva. Paradoxos do destino
En 1863 publicaba Du Chaillu en París o libro de viaxes “Voyages et aventures dans l’Afrique Ecquatoriale”. Nesta obra o autor francés fornece unha idílica visión da illa de Corisco: “Corisco ten os seus outeiros e os seus vales, os seus bosques e os seus lameiros, e tamén unha pequena lagoa ou estanque onde os canarios silvestres van a miúdo bañarse e pescar. Asemella un mundo en miniatura, pero un pequeno mundo con encanto. Unhas veces as súas costas están erizadas de rochas fendidas a pico, opoñendo a súa fronte inquebrantable ao furor das ondas que estralan contra os seus flancos; outras, son chairas e areosas, desenvolvéndose nunha soberbia praia branca, festoneada de fermosas palmeiras, entre as que se agrupan os pequenos poboados
indíxenas”. En 2011 Corisco, da mao do cacique local, ábrese ao turismo, mentres a baía homónima se abre tamén para extraer o petróleo que mantén o Poder, encarnado dende 1979 por un militar “africanista” formado na escola de Zaragoza nos anos 60, que se rodeou durante dúas décadas dunha belicosa Garda Marroquina. Paradoxos do destino...
Porque isto é África.

15/3/11

1997: Neixón Pequeno sae á luz



Moitos coñecedes a Tito Concheiro, un dos profesionais máis comprometidos coa Arqueoloxía Pública en Galicia. Doutra volta, Tito ten o don da divulgación, de transmitir a paixón que sinte polo que fai en cada artigo, en cada conferencia e, o que ten máis mérito, en cada memoria de escavación. Tito é un dos grandes amantes de Neixón, onde traballou nos anos 90 e un dos garantes da memoria arqueolóxica do lugar. Deixamos aquí un fermoso texto seu colgado en arquestudio:

1997: Neixón Pequeno sae á luz

Eu sempre chamareille así, Neixón pequeno, coma un persoaxe entrañable de Cousas ou Retrincos, seguindo esa tentación tan propia dos arqueólogos de humanizar xacementos, lugares e ata teodolitos ou paletíns. Na arqueoloxía galega dous son os xacementos escravos da súa propia historia, e os dous atópanse moi próximos: Baroña e o conxunto de Neixón. Por eso, e porque fun eu quen retomou a práctica profesional nestes dous enclaves magníficos, alá a mediados dos 90, causoume desasosego e mágoa a problemática que os envolveu este verán. No caso dos xacementos boirenses foi ainda máis triste, porque afectaron a colegas e amigos polos que sinto grande aprezo, ainda que nos vexamos moi pouco.
O Neixón pequeno, e o seu irmán maior, por descontado, eran lugares comatosos alá polo ano 1996. Agás para citalo con pretensións eruditas, era un xacemento esquecido para a comunidade científica e descoñecido para o gran público. Nunha visita que fixen á punta, alá polo outono daquel ano, comisionado pola Dirección Xeral de Patrimonio Cultural para coñecer o estado real de conservación do xacemento, mesmo valorei a posibilidade de que se atopase definitivamente perdido para a arqueoloxía.
Durante aqueles tres anos (1996, 1997 e 1998) fixemos un traballo descomunal e duro, pero tamén moi emotivo. Sacamos aos lendarios Castros do Neixón do tobo no que se agochaban había máis de trinta anos. Pagou a pena. A primeira foto que acompaña a entrada mostra un aspecto de parte do recinto do Castro Pequeno na calurosa segunda quincena de xullo de 1996. Lucía, Bolívar e Xurxo limpan con mimo unha das construcción escavadas no seu día polo Sr. Acuña. Ao fondo pode albiscarse o reticulado Wheeler da vella escavación, testemuña muda dunha metodoloxía xa superada. Na outra, Lucía, auxiliada por Bolívar, deseña a planimetría dos restos que sobreviviran ao naufraxio.

http://arquestudio.blogspot.com

Fotografía (histórica) de Tito Concheiro.

11/3/11

Ponencia neixonense


A canle televisiva da Universidade de Vigo xa pon a disposición do público na súa mediateca as ponencias impartidas nas I Xornadas de novos investigadores do Noroeste celebradas na Facultade de Historia de Ourense en novembro de 2010. Aquí tedes o enlace da ponencia Os castros de Neixón: paisaxe, sociedade e territorio ao longo da Idade do Ferro

Aurora e melancolía


Onte polo serán achegámonos á Facultade de Xornalismo para ver os minutos recuperados da cinta Galicia (1936) de Carlos Velo atopados recentemente por un investigador ruso na extinta URSS. Unha actividade máis dentro de Aurora e melancolía. XIII Congreso de historiadores do cine, centrado nesta volta no cine da II República. Antes da proxeción puidemos ver algún documento máis coma a visita do Presidente da República a Vigo en 1934 e un acto falanxista en Pontedeume. Impresionantes imáxenes. Despois tivo lugar unha mesa redonda na que participou Isaac Díaz Pardo que segue servindo a este país, memoria viva da época. No debate, Xoán Nogueira apuntou un detalle interesante dende o punto de vista arqueolóxico: os irmáns Barreiro, con obradoiro fotográfico na Coruña, acompañaron ao Seminario de Estudos Galegos na súa xeira de 1934 por terras do Deza e gravaron parte do traballo etnográfico e arqueolóxico. Trataríase do primeiro material audiovisual da Arqueoloxía galega. Aí é nada. Trala mesa redonda, a proxeción dos 20 minutos da montaxe final de Galicia de Carlos Velo. Este home tiña daquela vinte e tantos anos e foi quen de facer unha homenaxe que dignifica ás clases populares, moi na liña soviética. Un aspecto interesante é a plasmación gráfica de toda a ideoloxía paisaxística galeguista: a película comeza cuns aturuxos e uns planos de moles graníticas. Por algo Velo fora alumno no Bacharelato de Otero Pedrayo. Despois atopamos imaxes de cruceiros, de piñeirais, panorámicas de rías e vales... pero tamén un fondo interese pola arquitectura e o que chamamos hoxe etnografía. Aparecen primeiramente as pallozas do Cebreiro e no novo material descuberto temos un corte de dous segundos cuha vista xeral da área escavada no castro de Santa Trega e un detalle dunha cabana circular castrexa. Carlos Velo estivera asesorado polos irmáns Lorenzo, por Bouza Brey e por Cuevillas. Malia que a xeración Nós non lle fixera moito caso ao cinema (cousa dos tradicionalistas) a esa altura a Arqueoloxía galeguista abríase á Modernidade, proceso novamente truncado en 1936. O carro e o home, malia que se edita a comezos dos anos 40, é un produto máis desta época de preguerra.

7/3/11

Neix-Ons


Unha vez que se coñece a realidade das rías, que se escava en Neixón ou n'A Lanzada imos colléndolle o gusto ás Rías Baixas. A este paso nunca abandonaremos a ría de Arousa. O noso grupo de traballo do CSIC acaba de obter un proxecto do Plan Nacional de I+D para estudar os procesos de formación e cambio da paisaxe cultural do parque nacional das Illas Atlánticas (2011-2013). Este proxecto interdisciplinar está dirixido polas nosas compañeiras Paula Ballesteros Arias e Cristina Sánchez-Carretero (INCIPIT). Nós participaremos na vertente arqueolóxica do proxecto, que contempla a prospección intensiva das illas Cíes, Ons, Sálvora e Cortegada e a elaboración dun estudo de arqueoloxía do pasado contemporáneo con especiel fincapé na análise arqueolóxica das aldeas abandonadas. Unha nova ocasión para aplicar a nosa experiencia neixonense e lanzadeira. Seguiremos informando.

Fotografía: Castelo dos Mouros na illa de Ons. Fotografía de Paula Ballesteros.

http://www.farodevigo.es/portada-o-morrazo/2011/03/07/csic-cataloga-patrimonio-arqueologico-etnografico-parque-illas-atlanticas/524574.html

2/3/11

Morreu a señora María



A mellor actriz de Barbanza de todos os tempos, a nosa amiga, María d'O Moucho, alma de Neixón, morreu esta mañanciña atropelada por un camión na entrada de Rianxo en plena autovía. Descanse en paz. O funeral será ás 18:00 horas na igrexa parroquial de Cespón. Hoxe remata toda unha época. Sen palabras.

Fotografía de Soledad Felloza. Verán de 2008. A señora María falando coa juventú do campo de traballo.

La ampliación del CAB se atascó en la cimentación


A día de hoxe ninguén rebatiu publicamente estes catro asertos, probablemente porque son certos:
1. A ampliación do CAB destruíu estruturas arqueolóxicas dos castros de Neixón.
2. A ampliación do CAB destruíu parte dese espazo simbólico que é o campo da festa da romaría de Neixón.
3. A ampliación do CAB é unha obra totalmente innecesaria.
4. A ampliación do CAB é un despilfarro para o que, loxicamente, non hai cartos.
Aparte destas catro realidades que todo o mundo pode ver, temos unha quinta moi doada de entender. A ampliación do CAB é un proxecto do PSG de Boiro, concretamente do tunante-alcalde Ares, do ferreteiro Piñeiro e dese Rasputin chamado Víctor Barbeito. Contra vento e marea, esta xente empregou como táctica a vella estratexia caciquil decimonónica galaica: demandar apoio a galegos posicionados politicamente na escena nacional, dentro do seu partido, claro. No seu día foi o Ministro de Cultura, o coruñés Molina o elixido (aí están as hemerotecas). A súa defenestración foi un golpe para as aspiracións destrutivas do trío boirense. Agora lle toca o turno a outro galego que trunfa na Villa y Corte: o ministro de Fomento. Esta xente demanda nin máis nin menos ca 725.000 euros. Unha proba evidente da falla de coneixón coa realidade desta xentiña. Pola súa vez, medios de prensa que reproducían como loros as notas de prensa desta xente, semella que comezan a darse de conta do despropósito, iso si, cun estilo que recorda a última esperanza dos fanáticos nazis para gañar a guerra coa arma definitiva do Führer. Velaquí tedes unha nova de El Correo Gallego de hoxe:

Precisamente ahora que el Concello de Boiro está a punto de lograr la catalogación que permitirá al centro arqueológico de Neixón convertirse en un museo y que el yacimiento opta incluso a ser declarado BIC, el ejecutivo local está teniendo serios problemas para desatascar la ampliación del complejo, parada desde octubre.
Y es que la inversión de 225.000 € realizada por el Ministerio de Cultura para iniciar los trabajos destinados a la musealización del recinto sólo alcanzaron para sentar literalmente las bases del proyecto, es decir, para llevar a cabo la cimentación de las instalaciones.
Pero el coste total del proyecto, que contempla la construcción de un complejo que albergará dos salas de exposiciones (una para la colección permanente y otra para muestras temporales), un auditorio y una zona de trabajo, tiene un coste total de 950.000 €.
El gobierno local ya ha llamado a las puertas de numerosas administraciones pero, de momento, no logró ninguna aportación para reunir los 725.000 € necesarios. El teniente de alcalde, Jesús Ares, dijo que aún le queda una puerta a la que llamar y que lo hará en breve: la del Ministerio de Fomento.


Impagable esta última frase: El teniente de alcalde, Jesús Ares, dijo que aún le queda una puerta a la que llamar y que lo hará en breve: la del Ministerio de Fomento. O terrible é que se presuma desta maneira de facer política. En fin. Así nos vai.