8/11/11

A pedra de Rufino


Non sei se estivestes algunha vez visitando unha escavación arqueolóxica. Poucos sitios hai que posúan tal atración para concentrar tal riqueza e variedade de especimes humanos, comezando polos propios arqueólogos. Os castros de Neixón son un destes referentes topográficos para a análise sociolóxica e o desfrute antropolóxico. Un día de agosto de 2007 foi antóloxico neste sentido. Na mesma xornada pasaron por alí un emigrante boirense a Buenos Aires que non voltara en cincuenta anos e aínda non se cría o da ponte da Illa de Arousa, un mangallón californiano que veu ex profeso ao Barbanza a ver dólmenes e castros, un iluminado que vendía reloxos coa estampa da Virxe María, un ex-director de recoñecida revista madrileña nos anos 70, tarado e pretendido especialista no 23-F, un alto cargo militar que estudaba supostamente Historia na UNED e quería coñecer o castro prerrománico de Neixón... todos estes personaxes eran ben recibidos mentres escavabamos o recheo dun dos foxos que cingue a entrada SE ao recinto superior do Castro Grande de Neixón. Tras un día ricaz en achados materiais, espirituais e antropolóxicos, no serán, cando xa o sol se debruzaba sobre a serra do Barbanza, apareceu o último visitante do día. Un rapaz lanzal e alto coma un alcipreste. Dende alá no fondo do túnel dos mouros decatámonos da súa presenza aos dez minutos de chegar el. Hai xente, sobre todo a galega, que adoita ser silandeira, por precaución e respecto ao traballo. O rapaz, parco en palabras, chamábase Miguel Fungairiño, e estaba casado na parroquia de Cespón malia que el era de Taragoña, de alén ría, ao carón como quen di xa que un pode ir andando pola seca, como se facía antigamente para ir ás verbenas. Despois destes breves apuntes biográficos voltou o silenzo, unicamente se escoitaba o chofchofchof do paletín empurrando as cunchas protohistóricas de navallas, longueiróns, ostras e mexillóns. O vento mareiro agarimaba os piñeiros mentres os cantos d’O Charro arribando ao porto de Vidres se escoitaban en toda a contorna. Miguel Fungairiño semellaba un xigante chantado ao pé do foxo coma un estatua de guerreiro galaico. Finalmente, crebou o silenzo e preguntou cun aquel despistado: E atopades pedras con letras? O paletín, como se tivese vida propia, deixou de remexer... Cando un galego se pon tan misterioso só se poden agardar tres cousas: ou que agocha algo, ou que quere algo, ou que sabe algo. Neste caso venceu a terceira opción. Todo o mundo sabe o esforzo que ten que facer un mozo de fóra para pretender e casar nunha parroquia que non é a súa. Até hai ben pouco en moitas partes do país aínda se conservaba a tradición de pagar o piso e o tabaco, é dicir convidar aos rapaces da parroquia na que vivía a rapariga en cuestión. Viña sendo un rapto das sabinas civilizado, con compesacións algo máis ca simbólicas. Iso para comezar, porque despois está o amplo período no que se ten que amosar implicación coa parroquia de acollida. Quizabes Miguel Fungairiño, aproveitando o tirón mediático do proxecto arqueolóxico de Neixón, viu unha boa oportunidade para vencer aos puntos. Non sabemos. A cuestión é que o mozo desvelou o segredo; había moitos anos o seu pai, escañando para alicerzar a adega da casa, no lugar da Igrexa, en Taragoña, deu cun pedrolo ben feitiño de pedra de gra. Vendo a disposición do bloque granítico, o vello da casa tiña a intención de deitar a pedra no patio. Sen embargo, a muller da casa paralizou o empedrado proxectado cun argumento de peso: a pedra ten letras, hom! E este gusto pola grafoloxía fixo que a pedra acabase de banco ao carón do galiñeiro.
Con estes datos, a cousa prometía. Ao día seguinte marchamos para Taragoña, coa curiosidade tinguida pola auga entre doce e salgada da bacía de Beluso. Ao entrarmos no patio da casa topamos cun neno duns sete ou oito anos boureando coma un exorcista ás galiñas posuídas. A dona da casa, mariscadora curtida en miles de mareas, desculpou ao neno cun lacónico: Non fala, vén de Nova Iorque. Os berros en inglés de Queens semella que non contan como idioma nesta terra debruzada cara a todas as Américas. Á dereita do patio empedrado, contra un valado metálico, alí estaba a pedra, María Soliña. Unha abraiante estela galaicorromana, nun estado de conservación bastante bo, malia ter crebado o remate do campo epigráfico. En latín, con gueada das Rías Baixas dos séculos II-III d. C., pódese ler o que segue:

D(is) M(anibus) • Pos(uit)
Ursus
ingenu-
o suo • Ru-
fino • Pin-
[ta?]ni (filio?)

Que en romance vén sendo algo así como: “Aos deuses Manes. Púxo (o) Urso, para o seu (¿amigo?) Rufino, (fillo?) de Pin [ta?]no, de nacemento libre”. E coma no chiste, o final cómpre inventalo. Comprobado o alcance do achado, aparece o cabo da casa, mariñeiro en porto seco. Ao comentar o procedemento administrativo usual nestes casos, o vello, impasible, limítase a comentar cun xesto inequívoco coas dedas da man dereita: “o peixe, pescado, hai que cobralo”, deu media volta e perdeuse entre os viñedos. A mariscadora, completou a escena cunha frase definitiva: “Esta pedra naceu na casa, e aquí ha morrer”.
Ata aquí unha fermosa historia que podería formar parte dos Tesouros novos e vellos de Cunqueiro e que define moi ben a relación apaixoada da xente galega non só coa terra, senón co que sae dela. Pero agora vén a segunda parte, cando entra en acción a Xunta. O proceso foi como segue. A noticia aparece na prensa, sen cita algunha aos verdadeiros descubridores da peza, que non son outros que a familia Fungairiño. O titular, en perfecto castelán que é o idioma que se emprega na ciencia en Galicia, comentaba: Arqueólogos descubren en Rianxo una estela romana. Para certo xornalismo, falar de arqueólogos sempre dá un empaque entre misterioso e científico, que vende máis que falar duns paisanos de aldea. O impacto mediático desencadeou dous procesos bastante predecibéis: por unha banda, a marxinación dos lexítimos descubridores e a apropiación da noticia pola ciencia, e doutra banda, un certo nerviosismo na administración autonómica do Patrimonio que de seguida enviou un inspector para valorar que facer coa pedra de Rufino. Previa peritaxe e pagamento da peza, a estela de Taragoña, nunha operación audaz propia do comando que secuestrou a Eichmann na Arxentina, foi metida nunha camioneta e trasladada a outro concello: de Rianxo pasou ao concello de Boiro, ás dependencias do Centro Arqueolóxico de Barbanza. Alí repousa a estela de Rufino, cun pequeno cartel ao carón no que, por suposto, non aparece referencia algunha á familia Fungairiño que adoptou a pedra durante anos. Cando vexo a peza, orfa e soa, coma un moble máis, na fría Aula Didáctica, máis convencido estou de que o lugar do que nunca debeu saír é precisamente o patio da casa da Igrexa, coa dona da casa agarimando a pedra que naceu da terra, coma unha zarrota. Sempre é mellor un fogar ca un museo, para que os obxectos non morran e a memoria permaneza. Sit tibi terra levis no mundo da Museística, caro Rufino.

En homenaxe ao insigne epigrafista húngaro Géza Aldölfy (1935-2011), fidel garante do espírito maxiar de 1956.

4 comentarios:

auuuu auuuu dijo...

e que o atopador da tampola non se queixe que ainda lle podian ter quentado no lombo ou empapelado, coma unha momia desas de exipto por apropiacion indebida ou expolio do patrimonio cultural de todolo-las galegos-as

M. Conceição Lopes dijo...

Quase pensei que tinha ganho dotes de escriba, de tal modo me encontrei neste texto!
Quando as almas se arrancam aos corpos,o corpo morre, mas o mundo não evolui!

bea dijo...

Grande, Xurxo, grande

victor dijo...

a estela está moi guapa, a min enseñaronma no centro arqueolóxico de Neixón, e vale a pena vela, para min está mellor alí que de banco nun galiñeiro, jeje